TS. Đặng Thúy Bình, Viện Công nghệ sinh học và Môi trường, Trường Đại học Nha Trang
Email: binhdt@ntu.edu.vn
Các nhà khoa học đã tìm thấy khoảng 1,75 triệu loài khác nhau, bao gồm 950.000 loài côn trùng, 270.000 loài thực vật, 19.000 loài cá, 9.000 loài chim và 4.000 loài động vật có vú. Đây chỉ là một phần nhỏ trong tổng số các loài trên Trái đất. Có hàng triệu loài khác vẫn chưa được phát hiện và đặt tên.
Một cách phổ biến để xác định đa dạng sinh học là đếm tổng số loài sống trong một khu vực cụ thể. Các khu vực nhiệt đới, những khu vực ấm áp quanh năm, có đa dạng sinh học nhất. Các vùng ôn đới, có mùa hè ấm áp và mùa đông lạnh giá, có ít đa dạng sinh học hơn. Các khu vực có điều kiện lạnh hoặc khô, chẳng hạn như núi và sa mạc, thậm chí còn ít hơn. Nói chung, một khu vực càng gần Xích đạo thì đa dạng sinh học càng lớn. Ít nhất 40.000 loài thực vật khác nhau sống trong rừng mưa Amazon của Nam Mỹ, một trong những khu vực đa dạng sinh học nhất trên hành tinh. Chỉ có khoảng 2.800 loài phân bố ở tỉnh Quebec của Canada. Các vùng nước ấm ở phía tây Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương có xu hướng là môi trường biển đa dạng nhất. Bird’s Head Seascape ở Indonesia là nơi sinh sống của hơn 1.200 loài cá và 600 loài san hô. Nhiều loài san hô xây dựng nên các rạn san hô, là nơi sinh sống của hàng trăm loài khác, từ rong biển nhỏ đến cá mập lớn.
Một số nơi trên thế giới có một số lượng lớn các loài đặc hữu — những loài chỉ tồn tại ở nơi đó. Vùng Cape Floristic ở Nam Phi là nơi sinh sống của khoảng 6.200 loài thực vật không nơi nào có trên thế giới. Các khu vực có nhiều loài đặc hữu được gọi là điểm nóng về đa dạng sinh học. Các nhà khoa học và cộng đồng đang nỗ lực đặc biệt để bảo tồn đa dạng sinh học ở những khu vực này.
Chắc hẳn các bạn đã hình thành một tình yêu sâu sắc với thiên nhiên. Một sớm mai, hãy dạo bước trong khu vườn của bạn, ngắm nhìn những giọt sương sớm còn vương trên lá, những chú ong đang miệt mài thụ phấn, một cách bướm chao nghiêng, hay nhìn sâu vào dưới tán lá để thấy chú nhện nhỏ đang miệt mài giăng tơ.
Một số loài sinh vật biển độc đáo
Vậy hãy nói về khía cạnh buồn trong tình yêu của chúng ta với thiên nhiên. Bạn và tôi đều biết rằng chúng ta đang ở giữa một “cuộc khủng hoảng môi trường”. Hơn 150 năm qua, chúng ta đã tiến hành một cuộc chiến tranh với thiên nhiên, và không có hồi kết. Theo thống kê, có 7,2 tỷ người trên hành tinh, và mỗi phút sẽ tăng thêm 155 người. Sự sống đòi hỏi một hệ thống hỗ trợ sinh thái để cung cấp nước uống, thực phẩm, vật liệu và không khí sạch. Nhưng số lượng và cách sống của chúng ta đang làm căng thẳng các hệ sinh thái hỗ trợ chúng ta. Hành tinh phải mất 18 tháng để sản xuất các nguồn tài nguyên mà chúng ta tiêu thụ trong một năm. Hơn nữa, nếu mọi người sống ở mức độ tiêu thụ cao, chúng ta sẽ cần 5 hành tinh như trái đất. Rõ ràng, điều này là không bền vững. Chúng ta phá hủy nền tảng môi trường mà nền văn minh của chúng ta được xây dựng.
Cuộc khủng hoảng này đang xóa sổ sự đa dạng sinh học mà rất nhiều người trong chúng ta yêu thích. Tốc độ tuyệt chủng ngày nay đặt kỷ nguyên hiện đại ngang với năm đại tuyệt chủng trên trái đất đã tồn tại trong 3,5 tỷ năm kể từ khi sự sống xuất hiện. Hàng trăm loài đã tuyệt chủng trong lịch sử gần đây -Điều này không chỉ xảy ra ở những nơi có vẻ xa xôi, chẳng hạn như rừng mưa nhiệt đới. Nó đang diễn ra trong khu vườn của chúng ta.
Một số loài đã tuyệt chủng trên thế giới như vẹt đuôi dài Carolina, chim bồ câu viễn khách và chim chích chòe than, ở Việt Nam như tê giác một sừng. Đây là những loài mà chúng ta sẽ không bao giờ được nhìn thấy. Sự mất mát của các loài vừa là một kết quả vừa là nguyên nhân của mối quan hệ đầy sóng gió của chúng ta với thiên nhiên.Thiên nhiên duy trì loài người thông qua những gì được gọi là các dịch vụ hệ sinh thái. Các dịch vụ này cung cấp cho chúng ta các tài nguyên mà chúng ta sử dụng hàng ngày và cung cấp các hỗ trợ phức tạp hơn chẳng hạn như bảo vệ chúng ta khỏi những tác động cực đoan của môi trường. Các dịch vụ hệ sinh thái quan trọng đến mức nếu chúng bị suy giảm đáng kể, xã hội loài người sẽ tan rã.
Các loài sinh vật đã tuyệt chủng
Tuy nhiên, các nhà khoa học ước tính rằng 60% dịch vụ hệ sinh thái trên thế giới đang được sử dụng không bền vững. Đây là mối liên hệ quan trọng giữa các dịch vụ hệ sinh thái, đa dạng sinh học và sự tuyệt chủng. Khoa học ngày càng rõ ràng rằng các hệ sinh thái cung cấp nhiều dịch vụ hơn và chất lượng tốt hơn khi các loài bản địa của chúng có mặt và quần thể của chúng khỏe mạnh. Nói cách khác, chim chích, giun và hoa dại của hành tinh là một phần của mạng lưới rộng lớn loài duy trì tính ổn định của hệ sinh thái.
Các hệ sinh thái biển
Các lập luận mạnh mẽ đã được đưa ra để bảo tồn đa dạng sinh học. Các nhà khoa học đã đưa ra rất nhiều dữ liệu cho thấy chúng ta cần bảo vệ thiên nhiên để bảo vệ chính chúng ta. Những nhà nghiên cứu xã hội đã chỉ ra rằng khi môi trường suy thoái, những người dễ bị tổn thương là người nghèo, người chịu thiệt thòi đầu tiên và nhiều nhất. Những lập luận này rất hữu ích, nhưng chúng vẫn chưa đủ. Không có gì thuyết phục được đa số thế giới rằng bảo vệ thiên nhiên phải là ưu tiên hàng đầu. Không phải biến đổi khí hậu, ô nhiễm, đói kém, cũng không phải tuyệt chủng. Thay vào đó, tốc độ tàn phá sinh thái diễn ra nhanh chóng và hàng ngày.
Chính từ khía cạnh đáng buồn này, chúng ta hãy hướng tới tình yêu. Chúng ta cần phải có lối sống bền vững, để loài người và mọi sinh vật được hưởng một cuộc sống an toàn và thịnh vượng. Điều này sẽ đòi hỏi sự đổi mới, hợp tác, hy sinh và thay đổi. Điều này không hề dễ dàng và là những thách thức không nhỏ. Đó là lý do tại sao chúng ta nên sử dụng một trong những năng lực tinh túy nhất của con người - tình yêu thương. Tình yêu thúc đẩy chúng ta làm những điều tuyệt vời. Hãy nghĩ xem tình yêu thương thúc đẩy bạn quan tâm đến gia đình, bạn bè và cộng đồng như thế nào. Tình yêu cũng có thể thúc đẩy chúng ta bảo vệ các hệ sinh thái và các sinh vật khác, những sinh vậti đã, đang và sẽ là những người bạn đồng hành duy nhất của chúng ta trong vũ trụ.
Đó là lý do vì sao đã đến lúc nhân loại phải phải dành tình yêu cho thiên nhiên. Những nhà tư tưởng gợi ý rằng trong kỷ nguyên mới của nhận thức toàn cầu, chúng ta có thể mở rộng sự đồng cảm của mình với các loài sinh vật khác. Chắc chắn đây là thời điểm thích hợp, và chúng ta đã sẵn sàng.
Vậy làm thế nào bạn có thể khiến mọi người say mê thiên nhiên?
Đầu tiên, chúng ta cần phải làm quen. Tuy nhiên, có quá nhiều người trong chúng ta dành cả cuộc đời mình trong những chiếc hộp mà chúng ta gọi là căn hộ, nhà ở, xe hơi, văn phòng và các lớp học. Những thùng chứa này cách ly chúng ta với thiên nhiên. Vì vậy, chúng ta cần phải ra khỏi những cái hộp và tiếp xúc với thế giới thiên nhiên kỳ thú. Ghé thăm một công viên và đi bộ trên một con đường mòn tự nhiên. Tham gia cùng những người bạn trong một chuyến đi bộ ngắm chim. Mang theo một đứa trẻ - chúng là những nhà thám hiểm tự nhiên và chúng sẽ dẫn đường.
Mỗi khi đi ra ngoài đó, hãy để ý sự khác biệt giữa các loài. Chọn một vài loài, chụp một vài bức ảnh hoặc ghi chú, sau đó tìm hiểu tên của chúng. Chúng ta có thể tìm kiếm thông tin ở các trang web, ứng dụng, chuyên gia địa phương hoặc sách. Biết tên của chúng, bạn có thể tra cứu và tìm hiểu nơi chúng sống, chúng ăn gì và làm thế nào để chúng hòa nhập với hệ sinh thái. Quan trọng hơn, tìm hiểu những dịch vụ hệ sinh thái mà loài này cung cấp. Và con người chúng ta đã ảnh hưởng đến loài này như thế nào. Dù bạn chỉ gắn bó với thiên nhiên trong một thời gian ngắn, có thể bạn sẽ bắt đầu nhìn thế giới khác đi. Tự nhiên sẽ bớt trừu tượng, xa vời và đáng sợ. Bất cứ nơi nào bạn đi, bạn sẽ thấy mối liên hệ giữa bạn và các sinh vật khác. Và bạn có thể nhận ra có một số loài mà bạn đang quan tâm. Những loài bạn không muốn thấy chúng tuyệt chủng. Nếu điều đó xảy ra, thì giống như hàng triệu người khác trong chúng ta trên khắp thế giới, bạn đang dành tình yêu cho thiên nhiên.